ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 1، فروردین 1403 ، شماره پی در پی 95

تحلیل و واکاوی مرگ و زندگی در شعر شاعران زن معاصر (مطالعۀ موردی: اشعار سیمین بهبهانی، طاهره صفارزاده و فروغ فرخزاد)

صفحه (311 - 328)
حجت‌اله غ منیری (نویسنده مسئول)، سیاوش رستمیان سبزه خانی
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1402

چکیده

زمینه و هدف: مرگ و زندگی همواره دو مفهوم برجسته و قابل توجّه در دیدگاه اندیشمندان بوده و بسیاری از شاعران معاصر زبان و ادبیات فارسی از چشم اندازهای متفاوتی به مسألۀ مرگ و زندگی نگریسته اند. در این میان دیدگاه سه شاعر زن مطرح و شاخص پس از نیما (سیمین بهبهانی، فروغ فرخزاد و طاهره صفارزاده) اهمیت ویژه ای دارد. هدف اصلی پژوهش پیش رو تبیین دیدگاههای این شاعران از مفهوم مرگ و زندگی و تأثیر و ارزیابی محتوای کیفی اندیشه و احساس آنان در ارزیابی این موضوع میباشد.

روش مطالعه: روش پژوهش در این مقاله بشیوۀ توصیفی ـ تحلیلی، بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و روش سندکاوی است. جامعۀ آماری پژوهش شامل منتخبی از مجموعه اشعار هر سه شاعر میباشد که در آنها بمقولۀ ـ مرگ و زندگی توجّه شده است.

یافته های پژوهش: یافته های پژوهش حاکی از آن است که مؤلفه ها و گزاره های فردی، اجتماعی، اعتقادی و هستی‌شناختی در ارتباط کامل با دیدگاه هر یک از شاعران نسبت به موضوع مرگ و زندگی میباشد.

نتایج پژوهش: نتایج پژوهش حاکی از آن است که مفهوم زندگی برای فروغ فرخزاد با تمام جذبه ها و زیباییهای آن گاه پوچ و بی‌معناست. فروغ در پس ناامیدی از عشق، دوری از فرزند، نارضایتی از جامعۀ مردسالار و تبعیض‌آمیز از زندگی بنوعی رنج ببرد و تصاویر ملال‌آور آن را هر روز مرور نماید. سیمین نیز نسبت به زندگی بدبین است و این بدبینی از نابودی آمال و آرمانهای فردی و اجتماعی مدّ نظر شاعر است. صفارزاده گاه نسبت به زندگی و رنجهای آن معترض است، اما مرگ و زندگی را با دیدگاه های دینی و مذهبی مورد توجّه قرار میدهد و همین مسأله سبب میشود که مرگ نوعی تعالی مقدس و زندگی را منبع خوشبختی بداند.

کلمات کلیدی
زندگی , مرگ , شعر معاصر , سیمین بهبهانی , طاهره صفار‌زاده , فروغ فرخزاد

• آدامز. ای . ام (1382). «معنای زندگی». ترجمه: زهرا گلپایگانی. مجلۀ نقد و نظر. شمارۀ 31 و 32. صص 302 ـ 317.
• بهبهانی. سیمین (1381). مجموعه اشعار. تهران: انتشارات نگاه.
• دهباشی. علی (1383). زنی با دامنی از شعر؛ جشن‌نامۀ سیمین بهبهانی. تهران: نگاه، ص 97.
• زرقانی. سیّد مهدی (1391). چشم‌اندازشعر معاصر. تهران: ثالث، صص 675 ـ 679.
• شفیعی‌کدکنی. محمدرضا (1387). ادوار شعر فارسی (از مشروطیت تا سقوط سلطنت). تهران: سخن، ص 16.
• شمس لنگرودی. محمد (1390). تاریخ تحلیلی شعر نو. ج 1. تهران، مرکز: ص 110.
• صفارزاده. طاهره (1365). سفر پنجم. چاپ چهارم. شیراز: نوید شیراز.
• ........................ (1366). مردان منحنی. شیراز: نوید شیراز.
• ...................... (1384). روشنگران راه. تهران: برگ زیتون.
• .................. (1386 ب ) دیدار با صبح. چاپ دوم. تهران: پارس کتاب.
• ................... (1386). رهگذر مهتاب. چاپ پنجم. تهران: پارس کتاب.
• .................. (1391). مجموعه اشعار. تهران: پارس کتاب.
• فرای. نوتروپ (1363). تخیّل فرهیخته. ترجمه: سعید ارباب شیرانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ص 13.
• فرخزاد. فروغ (1378). مجموعه اشعار. تهران: نوید.
• فرخزاد. فروغ. (1377)، به آفتاب سلامی دوباره خواهم داد. تهران: آزاده.
• فروغی. حسن و رضایی. مهناز (1392). «تصویر مرگ و زندگی در شعر معاصر ایران». پژوهش ادبیات معاصر جهان. دورۀ 18. شمارۀ 2. صص 159 ـ 170.
• فروید. زیگموند (1340). نکات عمده روانشناسی تحلیلی. ترجمه: ابوالحسن گونیلی. انتشارات دانشگاه تهران، ص 9.
• فلاح. مرتضی (1387). «سه نگاه بمرگ در ادبیات فارسی». پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی. شمارۀ 11. صص 223 ـ 254.
• گرجی. مصطفی و موسوی. حامد (1393). «بررسی و تحلیل مفهوم معنای زندگی در اشعار قیصر امین‌پور». زبان و ادبیات فارسی (نشریۀ سابق دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تبریز). سال 67 . شمارۀ 230. صص 135 ـ 156.
• مطهری. مرتضی (1387). قیام و انقلاب مهدی (عج) از دیدگاه فلسفۀ تاریخ.تهران: انتشارات صدرا، ص71.
• ملاصدرا. محمدبن ابراهیم (1366). مفاتیح الغیب، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ص103.
• نژادپور. ستاره و دیگران (1401). «بررسی اشعار فروغ فرخزاد و سیمین بهبهانی با تکیه بر نظریۀ سبک زندگی آلفرد آدلر». سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). دورۀ 15. پیاپی 73. صص 99 ـ 117.
• نظری. حمیدرضا (1373). اندیشه های مارتین هایدگر. مجلۀ کیهان اندیشه. شمارۀ57. صص26-39.